ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ 21 –
ΙΣΑΑΚ ΜΠΑΣΕΒΙΤΣ ΣΙΝΓΚΕΡ, “Ο ΣΚΛΑΒΟΣ”, εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
Ο νομπελίστας συγγραφέας Ισαάκ Μπάσεβιτς Σίνγκερ, Εβραίος στην καταγωγή, ο οποίος τα περισσότερα χρόνια της ζωής του έζησε στις ΗΠΑ, ασχολείται στο πιθανότατα καλύτερο μυθιστόρημά του “Ο σκλάβος” (1962), το οποίο κυκλοφορείται στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη, σε μετάφραση Τάσου Δενέγρη, με την ιστορία του Ιακώβ, ενός σκλάβου Εβραίου στην Πολωνία του 17ου αιώνα.
Ο Ιακώβ, εκφραστής της αυθεντικής εβραϊκής θρησκευτικής παράδοσης, η οποία στηρίζεται στην ακριβή τήρηση των κανόνων της Τορά, στον φόβο της τιμωρίας από έναν Θεό που μετρά τα πάντα στην ζωή του ανθρώπου, σε μία τυπολατρία και ένα πλήθος κανόνων που διασφαλίζουν την απαλλαγή του ανθρώπου από την γέενα, σε ένα αίσθημα καθαρότητας απαραίτητο για να είναι ο Θεός ευχαριστημένος, ερωτεύεται την Βάντα, κόρη του Πολωνού αφεντικού του, χριστιανή με έντονα παγανιστικά στοιχεία στην ζωή της, προερχόμενα από την θρησκευτική παράδοση του τόπου όπου ζει. Και οι δύο θα ζήσουν έναν θρησκευτικά παράνομο πόθο. Ο Ιακώβ θα υποκύψει στην δύναμη του έρωτα της Βάντα και θα την προσηλυτίσει στον ιουδαϊσμό, σε μία εποχή στην οποία μία τέτοια κίνηση ισοδυναμούσε για τους χριστιανούς με θανατική ποινή. Ας μην ξεχνούμε ότι στην Πολωνία ο ρωμαιοκαθολικισμός ήταν και είναι πανίσχυρος.
Σε μία συναρπαστική ιστορία, ο Ιακώβ θα ζητήσει από την Βάντα να προσποιηθεί την μουγγή, για να μην προδοθεί η αδυναμία της να μιλήσει σωστά τα γίντις (γλώσσα του συγγραφέα την οποία χρησιμοποίησε σε όλα του τα μυθιστορήματα). Η Βάντα θα “προδοθεί” δύο φορές. Η μία όταν θέλει να σώσει τον σύζυγό της από την οργή του φεουδάρχη Πιλίτσκι και η δεύτερη όταν θα έρθει η ώρα να γεννήσει τον γιο του Ιακώβ Βενιαμίν. Η πρώτη αποκάλυψη θα θεωρηθεί θαύμα. Η δεύτερη δαιμονισμός. Το μίσος της κοινότητας για τον πολύ μορφωμένο, έντιμο και ευσεβή Ιακώβ (όπως συμβαίνει και με όσους με την ζωή τους ελέγχουν τους πολλούς) θα κάνει την Βάντα, την οποία ο σκλάβος θα ονομάσει “Σάρα, γυναίκα του πατριάρχη Αβραάμ”, να μην αντέξει και να πεθάνει μετά την γέννα. Θα την θάψουν εκτός της κοινότητας και εκείνον θα τον καταδιώξουν. Η ιστορία θα τελειώσει 20 χρόνια μετά, με την επιστροφή και τον θάνατο του Ιακώβ, ο οποίος θα ταφεί δίπλα στην γυναίκα του, με απτά σημάδια της συγχώρεσης του Θεού για τις αμαρτίες του.
Καμβάς του μυθιστορήματος είναι η σύγκρουση ανάμεσα στην παράδοση και την εκκοσμίκευση, μόνο που και τα δυο ρεύματα ο Σίνγκερ τα εντάσσει εντός του συντηρητισμού και όχι στην φιλελεύθερη προσέγγιση του σήμερα. Για τους σύγχρονους θρησκευόμενους εκκοσμίκευση σημαίνει την απαλλαγή από τους τύπους της θρησκευτικής ευσέβειας και την ανάγκη για προσαρμογή της θρησκείας στην σύγχρονη πραγματικότητα. Η πίστη πρέπει όχι μόνο να μιλά την γλώσσα του σήμερα, αλλά και να αποδεχτεί την ανοιχτότητα των καιρών, μία φυσικοποίηση της αμαρτίας, την αποδοχή της σεξουαλικής έκφρασης πέρα από τον γάμο και πέρα από την σχέση άντρα και γυναίκας, τον τονισμό της αγάπης και της συγχώρεσης του Θεού, χωρίς όμως την προσπάθεια του ανθρώπου να τηρήσει τις εντολές Του. Για τον Σίνγκερ εκκοσμίκευση σημαίνει εξωτερική, φαρισαϊκή τήρηση των εντολών του θρησκευτικού νόμου, αλλά και δικαιολόγηση όλων των παθών, ακόμη και της φιληδονίας, αρκεί να τηρούνται οι τύποι.
Ο Ιακώβ γι᾽ αυτό βασανίζεται. Γιατί βλέπει ο ίδιος να θεωρείται σκλάβος του πόθου του για μία αλλόθρησκη, σκλάβος της αμαρτίας να μην τηρεί την εντολή του Θεού, ενώ η κοινωνία στην οποία ζει, και η χριστιανική και η εβραϊκή, στα κρυφά είναι παραδομένη στα χειρότερα πάθη, όμως τον καταδικάζει διότι τα μέλη της εξωτερικά τηρούν τους θρησκευτικούς νόμους. Η αληθινή σκλαβιά για τον Σίνγκερ έγκειται στο να μην είναι ο άνθρωπος δίκαιος. Να μην μπορεί να έχει την ταπείνωση να σιωπήσει εκεί όπου και ο Θεός σιωπά. Να μην θέλει να αγαπήσει πέρα από τους τύπους. Να μην συνυπάρχει αφήνοντας κατά μέρος το κριτήριο ποιος τηρεί τα κεκανονισμένα. Να μην δέχεται τον πληγωμένο, τον διαφορετικό, τον ξένο, όχι ταυτιζόμενος μαζί του ή αλλοιώνοντας την ταυτότητά του, αλλά σεβόμενος την ελευθερία του και παίρνοντας νόημα από έναν Θεό που δέχεται και τον έσχατο και τον πιο αμαρτωλό, αρκεί να επιστρέψει εν μετανοία.
Ο Σίνγκερ μας κάνει να σκεφτούμε ότι οι φανατικοί κάθε εποχής και κάθε ιδεολογίας δεν μπορούν να αγαπήσουν, δεν μπορούν να δούνε τα δικά τους λάθη, να είναι επιεικείς με τους άλλους, δεν μπορούν να δούνε τον Θεό ως Πατέρα που παιδαγωγεί για λόγους που γνωρίζει, αλλά και λυτρώνει και συγχωρεί όταν ξέρει ότι θα δει μία χαραμάδα αγάπης και μετάνοιας. Οι φανατικοί κάθε εποχής βλέπουν τον Θεό ως δικαστή και ερμηνεύουν τους νόμους Του με βάση την δική τους άποψη, χωρίς να λαμβάνουν υπόψιν την σιωπή που Εκείνος παρουσιάζει στα μεγάλα ερωτήματα των περιστατικών της ζωής.
“Δεν είναι ο θάνατος, αλλά ο πόνος το αληθινό αίνιγμα. Ποια θέση έχει στην Δημιουργία του Θεού;” (σελ. 239). Αυτό είναι το καίριο ερώτημα του μυθιστορήματος, διατυπωμένο από έναν σπουδαίο συγγραφέα, ο οποίος θα δώσει την απάντηση: “Οδήγησε, Θεέ, οδήγησε! Είναι δικός σου ο κόσμος” (σελ. 240)
π. Θ.
