«ΖΗΤΗΜΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΚΑΙ ΖΩΗΣ- αγάπη, απώλεια και αυτό που έχει τελικά σημασία»
ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ 87- IRVIN YALOM & MARILYN YALOM, «ΖΗΤΗΜΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΚΑΙ ΖΩΗΣ- αγάπη, απώλεια και αυτό που έχει τελικά σημασία», μετάφραση Ευαγγελία Ανδριτσάνου, εκδόσεις ΑΓΡΑ
Μπορεί να γιορτάζουμε την είσοδο στον νέο χρόνο, τα γενέθλιά μας, κάθε ξεχωριστή γιορτή και συλλογική και προσωπική, ωστόσο αυτό που χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε ότι καθώς κυλά ο χρόνος πορευόμαστε ολοένα και πιο κοντά προς αυτό που είναι η απώλεια. Και η απώλεια είναι πόνος, ιδίως όταν πρόκειται για πρόσωπα, ζώα, καταστάσεις, τόπους που αγαπούμε. Αυτό είναι και το ξεχωριστό του ανθρώπου. Ότι πονάμε διότι αγαπάμε. Δενόμαστε. Και έρχεται η στιγμή που καλούμαστε να διαχειριστούμε την επικείμενη ή την επελθούσα απώλεια ο καθένας ανάλογα με τα εφόδια, την κοσμοθεωρία του, τον τρόπο με τον οποίο έχει προετοιμαστεί ή ανάλογα με την ικανότητα προσαρμογής του σε καταστάσεις κάποτε απρόοπτες, κάποτε αναπάντεχες.
Το να διαβάζουμε ένα βιβλίο για την απώλεια είναι κάτι που πολλοί πιθανόν να το θεωρούν από μόνο του καταθλιπτικό. Άστο για το μέλλον. Δεν μας αγγίζει αυτό. Ιδίως οι νεώτεροι, που νιώθουν ότι είναι άτρωτοι και η απώλεια δεν τους ταιριάζει, βλέπουν μια τέτοια απόπειρα χωρίς νόημα. Κι όμως. Κι εκείνοι ζούνε συχνότατα απώλειες. Μια σχέση που δεν πήγε όπως ήθελαν. Ένα διαγώνισμα ή κάποιες εξετάσεις. Η απόρριψη από γονείς και φίλους. Μικρότερες απώλειες, που θέλουν την διαχείρισή τους.
Ο κορωνοϊός μας έφερε τον φόβο της απώλειας στην καθημερινότητά μας. Μας έκανε ένα μ’ αυτήν. Κι όσο κι αν τον ξορκίζουμε με αντιστασιακές πράξεις, με θεωρίες συνωμοσίας, με κορωνοπάρτι ή με το «η ζωή συνεχίζεται», διαπιστώνουμε ότι είναι μία κατάσταση στην οποία ο φόβος της όποιας απώλειας μας καλεί να απαντήσουμε στο ερώτημα «γιατί ζούμε;», ώστε μετά να μπορούμε τα δυσάρεστα ή τα απειλούμενα να τα αντέξουμε. Διότι αν ξέρουμε γιατί υπάρχουμε και παλεύουμε η ταυτότητά μας, όσο κι αν προφανώς επαναδιαμορφώνεται σε κάποια σημεία της μέσα στην αλλαγή των καταστάσεων, είναι η βάση για να διαχειριστούμε τις κρίσεις στην ζωή μας.
Διαβάσαμε ένα εξαιρετικό βιβλίο, γραμμένο από τον σπουδαίο ψυχίατρο, ψυχοθεραπευτή και συγγραφέα Ίρβιν Γιάλομ και την γυναίκα του, σπουδαία συγγραφέα και ακαδημαϊκό Μαίριλυν Γιάλομ με τίτλο «Ζήτημα θανάτου και ζωής- αγάπη, απώλεια και αυτό που έχει τελικά σημασία», σε μετάφραση της Ευαγγελίας Ανδριτσάνου από τις εκδόσεις ΑΓΡΑ. Το βιβλίο είναι κατεξοχήν βιωματικό, όπως όλα τα βιβλία του Γιάλομ. Εδώ όμως έχει προστεθεί το πιο οδυνηρό βίωμα στην ζωή του. Ο θάνατος της γυναίκας του. Συνεννοούνται όταν η Μαίριλυν έχει διαπιστωθεί να υποφέρει από πολλαπλό μυέλωμα και ξεκινά μια σειρά επώδυνων χημειοθεραπειών που δεν φαίνεται να έχουν αποτέλεσμα, να γράψουν ένα βιβλία με εναλλάξ κεφάλαια, ένα αυτός και ένα εκείνη, για τον τρόπο με τον οποίο βιώνουν το γεγονός του αναπόφευκτου θανάτου της. Τα πρώτα λοιπόν 21 κεφάλαια του βιβλίου είναι γραμμένα 12 από τον Ίρβιν και 9 από τη Μαίριλυν και καλύπτουν το διάστημα από τον Απρίλιο έως τον Νοέμβριο του 2019, οπότε και η Μαίριλυν έφυγε από την ζωή. Άλλα 14 κεφάλαια γράφει ο Γιάλομ περιγράφοντας την εμπειρία του πένθους του, ενώ περιλαμβάνονται και οι αποχαιρετισμοί των παιδιών τους στην νεκρώσιμη ακολουθία της Μαίριλυν.
Είναι ένα βιβλίο χαρμολύπης. Η Μαίριλυν επέλεξε την ιατρικά υποβοηθούμενη αυτοκτονία, μη θέλοντας να υπομείνει άλλο τον πόνο και το αναπόφευκτο του θανάτου. Και οι δύο, εβραϊκής καταγωγής, επέλεξαν στην ζωή τους να μην έχουν θρησκευτική πίστη, παρότι και οι δύο αντιμετώπισαν με εξαιρετικό σεβασμό και την πίστη και τις προσευχές των ανθρώπων, με τους οποίους συνυπήρξαν. Αρνήθηκαν, ακολουθώντας τον Επίκουρο, τον Μάρκο Αυρήλιο και άλλους φιλοσόφους όπως ο Νίτσε, ο Σοπενχάουερ, ο Σαρτρ, να αφήσουν περιθώριο μεταφυσικής ελπίδας στον εαυτό τους, διαλέγοντας την σκληρή οδό του απόλυτου ορθολογισμού στο ζήτημα του Θεού, της αιωνιότητας, της ψυχής. Επιλογή σεβαστή κατά πάντα, πονετική για μας που πιστεύουμε, ωστόσο σημείο ότι οι ίδιοι διάλεξαν ελεύθερα και υπεύθυνα τον δρόμο αυτό. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο τρόπος προσέγγισης της ζωής σε πολλά σημεία δεν μας βρίσκει σύμφωνους. Μια χαραμάδα φως θεϊκό να μπορούσε να υπάρχει στην καρδιά τους, αυτό θα ήταν ανακούφιση ελπίδας. Ωστόσο η ελευθερία είναι το μείζον δώρο του Θεού σε όλους μας.
Διαβάζοντας το βιβλίο διαπιστώνουμε δύο ανθρώπους που αισθάνονται ότι ο θάνατος δεν είναι το χειρότερο γεγονός της ζωής τους γιατί ένιωσαν ότι έζησαν αυτά που έκαναν τη ζωή τους γεμάτη: την αγάπη ο ένας για τον άλλο, την δημιουργικότητα, την προσφορά στην επιστήμη και στον άνθρωπο, με έμφαση την μεγάλη βοήθεια που εξακολουθεί ο Γιάλομ να δίνει σε εκείνους που έχουν ανάγκη να δούνε την ψυχή τους, το γιατί έχουν αγωνία, αστάθεια, αδυναμία να αποφασίσουν με ευθύνη για τον εαυτό τους και τον κόσμο, αλλά και η σύζυγός του στην προσπάθειά της να βοηθήσει τις γυναίκες να καταλάβουν ότι ο ρόλος τους δεν είναι βοηθητικός των ανδρών αλλά συμπληρωματικός και συντροφικός στην πορεία του κόσμου. Ας μην βιαστούν οι φεμινίστριες να την χαρακτηρίσουν «προοδευτική» με την έννοια την μοντέρνα. Παντρεύτηκε σε μικρή ηλικία, ακολούθησε τον άντρα της στην επιστημονική του καριέρα και στους τόπους που εκείνος έζησε, έκανε μαζί του τέσσερα παιδιά, αλλά, παράλληλα, προχώρησε και στα δικά της χαρίσματα. Σπουδαία ακαδημαϊκός, με εξαιρετικά πρωτότυπα έργα, που δείχνουν ότι πάλεψε στην ζωή της να δώσει τον δικό της τρόπο. Και στο τελευταίο διάστημα γεύτηκε την αγάπη όλων εκείνων, κυρίως γυναικών, που βοήθησε και οι οποίες, μορφωμένες και καλλιεργημένες, δεν δίστασαν να της ανταποδώσουν με ευγνωμοσύνη τα αισθήματά τους, δείχνοντάς της ότι η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει.
Είναι συγκινητική η περιγραφή των συναισθηματικών μεταπτώσεων του Γιάλομ. Μπροστά στον θάνατο του πιο αγαπημένου προσώπου του νιώθει όπως όλοι ανήμπορος, σκέφτεται τι θα κάνει χωρίς αυτή, συνειδητοποιεί ότι τώρα κρίνεται ό,τι έγραψε και ό,τι υποστήριξε στην ζωή του πως ο θάνατος είναι γλυκύς όταν έρχεται στην σωστή στιγμή, κυρίως όμως ότι όσο πληρέστερα ζεις την ζωή σου, τόσο λιγότερο τραγικός είναι ο θάνατός σου, που διαποτίζει όλη την σκέψη του. Το «πληρέστερα» έχει να κάνει με τον τρόπο που ο καθένας μας βλέπει το νόημα της ζωής του. Κάπου αφήνει ένα «δεν είναι το τέλος ο θάνατος», να διαφανεί. Για τους πιστούς υπάρχει η ανάσταση. Για εκείνον η μνήμη. Κυρίως η αγάπη.
Όσοι θέλουν να δούνε ποια ζητήματα ανακύπτουν από την απώλεια, μπορούν να διαβάσουν με προσοχή τα 14 κεφάλαια μετά τον θάνατο της Μαίριλυν. Θα τα βρούνε ανθρώπινα, συναρπαστικά, ζεστά. Κυρίως όμως θα διαπιστώσουν για μια ακόμη φορά μια μεγάλη αλήθεια: ότι ο άνθρωπος που κάνει οικογένεια, με ωριμότητα και με αποφασιστικότητα συντροφικότητας, μπορεί να διαχειριστεί καλύτερα τον θάνατο διότι δεν νιώθει μόνος του. Και η οικογένεια συμπεριλαμβάνει και φίλους και οικείους. Το αντίθετο δηλαδή από ό,τι προτείνει ο κόσμος μας σήμερα: ζήστε την ζωή σας κι αν μείνει χρόνος και όρεξη, ψάξτε να κάνετε και οικογένεια, για να μην μείνετε μόνοι. Όμως αυτός που δεν παλεύει για την αγάπη, ήδη έχει παραδοθεί στην μεγάλη δυσκολία διαχείρισης οποιασδήποτε απώλειας. Ο εγωκεντρικός, αυτός που δεν θέλει να αγαπήσει, να σχετιστεί έχει μείνει ουσιαστικά μόνος, ακόμη κι αν ψαρεύει σχέσεις, για να ξεδίνει.
Αυτό που έχει τελικά σημασία είναι η αγάπη.
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
2 Ιανουαρίου 2022
