«ΚΛΑΣΙΚΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΘΕΙΣ ΠΟΙΟΣ ΕΙΣΑΙ»
ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ 78 – ΧΟΡΧΕ ΜΠΟΥΚΑΪ, «ΚΛΑΣΙΚΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΘΕΙΣ ΠΟΙΟΣ ΕΙΣΑΙ» – τόμος Α’ , μετάφραση Κωνσταντίνα Επισκοποπούλου, εκδόσεις opera
Τα παραμύθια είναι μόνο για τα παιδιά ή για όλες τις ηλικίες; Μέσα από τα παραμύθια περνούμε ευχάριστα την ώρα μας, μαθαίνοντας για ήρωες που δεν υπήρξαν ούτε θα υπάρξουν ποτέ, αντλώντας «ηθικοπλαστικά» διδάγματα (που η εποχή μας τα περιφρονεί όσο τίποτε άλλο, διότι ή τα ακολουθούμε αν είναι καλά ή ελεγχόμαστε γιατί δεν το πράττουμε, οπότε προτιμούμε να τα αφήνουμε κατά μέρος ως ανούσια, αφελή και παιδιάστικα) ή για να γίνουμε κι εμείς παιδιά με τα παιδιά. Κι αν, όπως ο γνωστός Αργεντίνος γιατρός, συγγραφέας και ψυχοθεραπευτής της σχολής Γκεστάλτ, Χόρχε Μπουκάι, επιχειρήσουμε μέσα από τα παραμύθια να βρούμε τον εαυτό μας όπως είναι και όχι όπως θα θέλαμε να είναι ή όπως πιστεύουμε ότι είναι, να κάνουμε δηλαδή ένα ταξίδι αληθινής αυτογνωσίας, αυτό έχει νόημα;
Διαβάζοντας λοιπόν το εξαιρετικό βιβλίο «Κλασικά παραμύθια για να μάθεις ποιος είσαι», σε ρέουσα, ως συνήθως, μετάφραση της Κωνσταντίνας Επισκοποπούλου και λιτά όμορφη έκδοση από την opera (επιφυλασσόμαστε και για το δεύτερο μέρος του που εκδόθηκε τον Δεκέμβριο του 2020), διαπιστώσαμε ότι, πέρα από τα universalia της ανθρώπινης ύπαρξης, τα οποία η «Μορφολογία του παραμυθιού» (Προπ) περιλαμβάνει, μπορεί ο καθένας και η καθεμιά μας μέσα από τις αφηγήσεις που αποτυπώνονται με πληρότητα και με την βοήθεια παραλλαγών από συλλογές, να αντλήσει δύναμη και προβληματισμό για την ζωή, τον εαυτό μας, το νόημά μας. Μπορούμε όμως να αφήσουμε να ανθίσει μέσα μας η απόφαση για αλλαγή, ενώ χρήσιμες και κρίσιμες είναι οι διαπιστώσεις μας για τον κόσμο στον οποίο ζούμε, διαβάζοντας «από την άλλη πόρτα», όπως κάνει ο Μπουκάι στο τέλος κάθε παραμυθιού, τον τρόπο όχι απλώς ερμηνείας του, αλλά και μετοχής μας σ’ αυτό και στον κόσμο μας.
Μετά την ανάγνωση του «ασχημόπαπου που έγινε κύκνος», τρία ερωτήματα αναφύονται: «ποιος είμαι; πού πάω;», κυρίως όμως «με ποιους πάω όπου πάω;». Τι είναι η ευτυχία; Ο συμβιβασμός με έναν κόσμο στον οποίο οι άλλοι θεωρούν ότι δεν έχω θέση επειδή δεν είμαι σαν κι εκείνους , ή η απόφασή μου να αναζητήσω ό,τι μου ταιριάζει, ό,τι είμαι, ακόμη κι αν αυτό προϋποθέτει μοναξιά, υπομονή, μαθήματα επιβίωσης, δηλαδή νίκη κατά του φόβου ότι πρέπει να ανήκω με κάθε τίμημα κι εκεί όπου δεν με θέλουν. Δεν είναι εγωισμός να φεύγεις. Δεν είναι ταπείνωση να μένεις. Εγωισμός είναι να θέλεις όλοι οι άλλοι να γίνουν όπως εσύ. Ταπείνωση είναι να σεβαστείς την απόρριψή σου από τους άλλους και να βρεις την κοινότητα που σε εκφράζει αληθινά.
Η «Σταχτοπούτα» είναι μόνο η πιο ολοκληρωμένη έκφραση της εβραιοχριστιανικής ηθικής, ο θρίαμβος του καλού, η επιβράβευση της εγκαρτέρησης, η αποδοχή των ατυχιών, η από τον Θεό και την ζωή τιμωρία της μοχθηρίας και της κακίας, η δόξα της ταπεινοφροσύνης, της καλοσύνης και της συγχώρησης ή είναι, μέσα από το γυάλινο γοβάκι, η εικόνα ότι ηρωΐδα βρίσκει την την κρυμμένη αυτοεκτίμησή της, αυτό που είναι στην πραγματικότητα και το έχει αφήσει στην άκρη με τον συμβιβασμό της της στην όποια μοίρα, δηλαδή στις περιστάσεις της ζωής;
Ανάλογες καταγραφές κάνει ο συγγραφέας ερμηνεύοντας παραμύθια όπως ο Ντάμπο το ελεφαντάκι (όχι στον συμβιβασμό, παρά τα ελαττώματα), την Κοκκινοσκουφίτσα (η προσωπικότητά μας περιλαμβάνει τρεις καταστάσεις, τον εντός μας γονέα μας, τον ενήλικο, αλλά και το ελεύθερο παιδί- η ζωή είναι μία πρόκληση να σχεδιάσουμε το δικό μας μέλλον, κρίνοντας δημιουργικά τις εμπειρίες μας και όχι ακολουθώντας τες παθητικά), τον Φλαουτίστα του Χάμελιν, ιδιαίτερα επίκαιρο με την πανδημία (ο καθένας μας μπορεί να παίξει την δική του μουσική, να παλέψει να αλλάξει τον κόσμο και να μην περιμένει μαγικές λύσεις, που μπορεί να γίνουν καταστροφικές, νόμος της προδράσης, εμείς αλλάζουμε την ιστορία μας), την υπέροχη ιστορία του Έρωτα και της Ψυχής (οι σχέσεις χτίζονται στην εμπιστοσύνη, στην γνώση που μας δίνει η αληθινή αγάπη, και όχι στο εγωκεντρικό θέλημα, όπως επίσης και ότι χρειαζόμαστε την καλλιέργεια της συναισθηματικής μας νοημοσύνης σε έναν κόσμο αναισθησίας και απάθειας) κα, βέβαια, την Ωραία κοιμωμένη (Η αγάπη είναι καλή όταν ελευθερώνει και όχι όταν είναι χειριστική, όταν στηρίζεται στην αμοιβαιότητα, στην αφύπνιση του εαυτού, την ευθύνη να παλεύουμε για να ενηλικιωθούμε και να αγαπήσουμε όσο μπορούμε και όχι ρομαντικά και ονειρικά).
Ενδιαφέρουσα και η προσέγγιση στην ιστορία του Αδάμ και της Εύας, στην ερμηνεία της ότι ο Θεός δεν τιμωρεί τους πρωτοπλάστους για την ανυπακοή τους όσο για το ότι δεν ανέλαβαν την ευθύνη για τις επιλογές τους, όπως επίσης και η αισιόδοξη προσέγγιση ότι ο θάνατος είναι μία υπόμνηση των ορίων μας και της ανάγκης να αναλάβουμε την ευθύνη για τον κόσμο στον οποίο ζούμε, για τον αδελφό μας, να αφυπνιστούμε και να μην λειτουργούμε μοιρολατρικά ή ατομοκεντρικά.
Έχει σημασία το εκπαιδευτικό μας σύστημα να ξαναβρεί την στήριξη της γνώσης στις αφηγήσεις, στην δημιουργική προσέγγισή τους από τους μαθητές, στην μετοχή νεώτερων και μεγαλύτερων στην λογοτεχνία, τα θρησκευτικά, την γλώσσα, την ιστορία ως αναζήτηση νοήματος, αλλά και στην απάντηση στο ερώτημα: «ποια θέση θα έπαιρνα σ’ αυτές τις αφηγήσεις και στα συμπεράσματά τους;» Στους καιρούς της παθητικότητας το να ξαναβρούμε την ψυχή και την καρδιά μας είναι έξοδος στην ζωή!
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
7 Σεπτεμβρίου 2021
