ΤΣΕΡΝΟΜΠΙΛ, ΕΝΑ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ
ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ 77- ΣΒΕΤΛΑΝΑ ΑΛΕΞΙΕΒΙΤΣ, “ΤΣΕΡΝΟΜΠΙΛ- Ένα χρονικό του μέλλοντος ”, μετάφραση Ορέστης Γεωργιάδης/εισαγωγή στην ελληνική έκδοση Θανάσης Τριαρίδης, εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ
Όσοι από εμάς ζήσαμε το 1986 τις συνέπειες του πυρηνικού ατυχήματος στο Τσέρνομπιλ της Ουκρανίας, ακόμη και από μακριά, τις συζητήσεις για τα ραδιενεργά στοιχεία, το καίσιο, το στρόντιο, το ιώδιο, όσοι θυμόμαστε τις ουρές στα σούπερ μάρκετ για γάλα σε κουτί, για κονσέρβες, για νερά εμφιαλωμένα, όσοι μάθαμε για τους νεκρούς, για την ραδιενέργεια, για τα μπεκερέλ, για τους μετρητές Γκάιγκερ, για τα στοιχεία κιουρί, για τα ρέντγκεν, για τον φόβο μήπως βραχούμε από ραδιενεργό νέφος ενσωματωμένο μέσα στην βροχή, θα διαπιστώσουμε διαβάζοντας το αριστούργημα της τεκμηριωτικής πεζογραφίας της σπουδαίας Ουκρανής Νομπελίστριας συγγραφέως Σβετλάνα Αλεξίεβα μία παράμετρο που δεν είναι εύκολο να περάσει από το μυαλό μας: ότι αυτοί που πέθαναν στο Τσέρνομπιλ ή από το Τσέρνομπιλ ήταν άνθρωποι με σάρκα και οστά, με όνειρά, με ζωή, με ελπίδες, ότι γεύτηκαν τον φόβο του θανάτου, το μαρτύριο της προσφυγιάς που ονομάστηκε εκκένωση, τον ρατσισμό εξαιτίας του φόβου γι’ αυτούς στα μέρη όπου τους μετέφεραν, την απόγνωση να βλέπουν την ζωή με τα μάτια του μελλοθάνατου, αλλά και την ανάγκη να ζήσουν.
Το « Τσέρνομπιλ» της Αλεξίεβα είναι όντως ένα χρονικό του μέλλοντος. Είναι ένα χρονικό ενός ακήρυκτου πολέμου, αυτού του ανθρώπου με τα επιτεύγματά του, όταν είτε από ανθρώπινο λάθος είτε από κακή διαχείριση τα επιτεύγματα τα οποία βελτιώνουν αποφασιστικά την ζωή μας γίνονται καταστροφικά. Το βιβλίο αποκτά τρομακτική επικαιρότητα στις μέρες του κορωνοϊού. Γιατί τι άλλο είναι ο ιός παρά η συντριβή μας εξαιτίας των επιτευγμάτων μας, τα οποία μεταλλάσσονται σε θάνατο; Παρότι είχαμε και άλλα «Τσέρνομπιλ» στο Κοζλοντούι, στην Φουκουσίμα και αλλού, εντούτοις φαίνεται πως οι άνθρωποι δεν διδασκόμαστε από τα λάθη και την απληστία μας. Αντί να νοιαστούμε για τον περιβάλλοντα κόσμο μας, βάζουμε τις ανάγκες μας πιο πάνω από αυτόν. Αντί να ισορροπήσουμε, κάνουμε επίδειξη δύναμης. Η ύβρις μας όμως φέρνει τίση. Και το ερώτημα είναι πώς διαχειριζόμαστε την ήττα μας;
Η συγγραφέας καταγράφει την άρνηση του κράτους στην τότε Σοβιετική Ένωση να προστατέψει αληθινά τους ανθρώπους που κινδύνευαν. Δεν ήταν δυνατόν ένα πανίσχυρο κράτος να υποστεί τέτοια συντριβή, ήταν η κρυφή σκέψη που καθοδηγούσε όσους 5 μέρες μετά γιόρταζαν την Πρωτομαγιά και 13 μέρες μετά έκαναν παρελάσεις για το τέλος του Β’ Παγκόσμιου πολέμου, ώστε ο λαός να θεωρήσει ότι τα πάντα ήταν υπό έλεγχο
. Δεν ήταν όμως μόνο το κράτος, αλλά και οι άνθρωποι. Αρνητές του Τσέρνομπιλ, του ατυχήματος, της ραδιενέργειας ήταν όλοι όσοι δεν έβλεπαν άμεσα τα συμπτώματα. Ήταν εκείνοι που εμπιστεύονταν μόνο το αισθητό. Ότι η άνοιξη συνεχιζόταν, ότι η γη έβγαζε πατάτες, μήλα, κρεμμύδια. Ότι τα ζώα παρήγαγαν γάλα. Ότι το νερό δεν είχε αλλοίωση στην γεύση, ότι μπορούσες να κάνεις μπάνιο στο ποτάμι και να ψαρέψεις τα ποταμίσια ψάρια τα οποία εξακολουθούσαν να έχουν την ωραία τους γεύση. Ακόμη και όσοι εθελοντικά ή υποχρεωτικά κατασκεύασαν την σαρκοφάγο που έθαψε τον αντιδραστήρα και άρχισαν να πεθαίνουν σύντομα, οι ήρωες που για μια χούφτα ρούβλια και ένα τιμητικό δίπλωμα οδηγήθηκαν στον θάνατο, δεν είχαν επίγνωση του τι επρόκειτο να τους συμβεί.
Ακολουθούσαν κι αυτοί ένα ολόκληρο κράτος, στηριγμένο στον πατριωτισμό του «εμείς» (άσχετα αν οι ινστρούχτορές του φρόντισαν τον εαυτό τους) που δεν θέλησε να κάνει ό,τι περνούσε από το χέρι του για να λιγοστέψουν οι νεκροί, οι συνέπειες, η καταστροφή. Γνωρίζουμε από την ιστορία ότι πέντε χρόνια μετά αυτό το κράτος κατέρρευσε οριστικά, μαζί και τα οράματά του για έναν κόσμο δίκιο, μορφωτικά ανώτερο, ίσο, παρά τις στρεβλώσεις, κυρίως την απουσία ελευθερίας. Ύβρις τελικά είναι η άρνηση να παραδεχθούμε την πραγματικότητα, να βάλουμε τον άνθρωπο και την ζωή πέρα από τις ιδεοληψίες μας και την κοντόφθαλμη λογική μιας πίστης αρρωστημένης ότι όλα είναι υπό έλεγχο, δεν φοβόμαστε, συνεχίζουμε την ζωή μας, ακόμη κι αν παρελαύνει ο θάνατος μπροστά μας.
Αξίζει να διαβάσουμε αυτό το συγκλονιστικό απόσπασμα από το βιβλίο:
«Το Τσέρνομπιλ αποκάλυψε την εγγενή εχθρότητά μας απέναντι στην πρόοδο. Την απέχθειά μας για την τεχνολογία. Τον αντι-ιστρουμενταλισμό μας. Δείτε τι γίνεται στην Ευρώπη. Από την Αναγέννηση ο δυτικός άνθρωπος επινόησε μια ινστρουμενταλιστική προσέγγιση του κόσμου που τον περιβάλλει. Η λογική του ορθού λόγου. Ο Λέσκοφ έχει γράψει μια εξαιρετική νουβέλα, τη ‘Σιδερένια ψυχή’. Πραγματεύεται τη ρωσική ιδιοσυγκρασία που αφήνει τα πάντα στην τύχη. Την ίδια στιγμή, ο Γερμανός προσπαθεί να εξημερώσει το μέλλον. Εμείς απλώς αφηνόμαστε στη τύχη. Όποιος μέρος κι αν επισκεφτείτε στη Ρωσία- πάρτε για παράδειγμα το Κίτζι- θα σας δείξουν με περηφάνια ένα οικοδόμημα που χτίστηκε χωρίς ούτε ένα καρφί. ! Αντί να φτιάξουμε κανένα δρόμο, εμείς περηφανευόμαστε που πεταλώσαμε την ψείρα! Τα κάρα μας βουλιάζουν στη λάσπη κι εμείς καυχιόμαστε πως κρατάμε τον αναγεννώμενο φοίνικα στα χέρια μας. Επιπλέον, πληρώνουμε το τίμημα μιας βεβιασμένης εκβιομηχάνισης. Η Δύση χρειάστηκε αιώνες για να το πετύχει αυτό- πρώτα η κλωστοϋφαντουργία, μετά τα εργοστάσια… Οι άνθρωποι και οι μηχανές άλλαζαν μαζί. Χρειάστηκε χρόνος όμως για να σχηματιστεί η συνείδηση της τεχνολογικής σκέψης. Ενώ εμείς εδώ, τι; Έχετε προσέξει πώς μιλάει ένας Ρώσος στις μηχανές; Τις βρίζει και τις κλοτσά. Ο Ρώσος απεχθάνεται τις μηχανές, τις περιφρονεί, τις μισεί. Στην πραγματικότητα δεν καταλαβαίνει τη δύναμή τους… Είναι η μοίρα της Ρωσίας να πορεύεται ανάμεσα σε δύο κόσμους, σε δύο είδη πολιτισμών: μεταξύ της ατομικής ενέργειας και της τσάπας. Όσο δε για την τεχνολογική πειθαρχία, για τον λαό μας δεν είναι παρά ένα συνώνυμο της καταπίεσης, της χειροπέδης, της βαριάς αλυσίδας. Οι άνθρωποι εδώ είναι ατίθασοι και θεληματικοί. Το πραγματικό τους όνειρο δε είναι η ελευθερία, αλλά η αναρχία. Για μας η πειθαρχία είναι συνώνυμο της καταπίεσης. Η απάθειά μας δεν απέχει πολύ από αυτή των ασιατικών λαών» (σ.σ.. 244-245)
Χρονικό του μέλλοντος το Τσέρνομπιλ. Χρονικό της ύβρεως ότι η τεχνολογία και η επιστήμη θα λύσουν όλα τα προβλήματα του κόσμου. Χρονικό της ύβρεως ότι δεν μας χρειάζεται η τεχνολογία και η επιστήμη. Χρονικό της ύβρεως ότι η ζωή είναι μόνο «εμείς», χωρίς και «το εγώ ενταγμένο στο εμείς». Χρονικό της ύβρεως ότι η ζωή είναι μόνο «εγώ» χωρίς «εμείς». Μέσα από τις συγκλονιστικές μαρτυρίες θανάτου και αγάπης που η συγγραφέας καταθέτει μας δείχνει ότι τα πάντα θέλουν μέτρο. Ο κορωνοϊός, η στάση μας έναντι της επιστήμης, η αλαζονεία του φονταμενταλισμού, θρησκευτικού και επιστημονικού, το κλείσιμο των ματιών μπροστά στην πραγματικότητα, η άρνηση να δεχτούμε την αλήθεια είναι το μέλλον που γίνεται παρόν. Μόνο που αυτή τη φορά τουλάχιστον το κράτος δεν κρύφτηκε κι αυτή είναι η διαφορά στην δημοκρατία.
π. Θ. Μ.
3 Σεπτεμβρίου 2021
