ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ 121, WILLIAM FAULKNER, “ΚΑΘΩΣ ΨΥΧΟΡΡΑΓΩ”-, μετάφραση Παναγιώτης Κεχαγιάς, εκδόσεις GUTENBERG
Ένας από τους κορυφαίους συγγραφείς της παγκόσμιας λογοτεχνίας του 20ού αιώνα υπήρξε ο Αμερικανός William Faulkner. Πολλά από τα έργα του έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά από λογοτέχνες. Ο ίδιος (1897-1962) πήρε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1949, με το έργο του να έχει μία ποιητική διάσταση και να είναι ταυτόχρονα πρωτοποριακό, ίδιίως στον τομέα της πολυεστιακής αφήγησης.
Αυτό είναι και ένα από τα πολύ ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά του μυθιστορήματος “Καθώς ψυχορραγώ” (1930), στο οποίο 15 (!) Αφηγητές αποτυπώνουν την ιστορία, ο καθένας από την δική του πλευρά, στα πλαίσια όμως της συνέχειάς της και όχι από την αρχή κάθε φορά. Κλειδί η επιθυμία της ηρωΐδας Άντι Μπάντρεν, η οποία βρίσκεται στο τέλος της ζωής της και ψυχορραγεί (ο τίτλος παρμένος από έναν στίχο της “Νέκυιας” της Οδύσσειας) να ταφεί στο Τζέφερσον του Νότου, στην πατρική της γη. Με την επιθυμία αυτή εκδικείται τον σύζυγό της Ανς, για το ότι την παντρεύτηκε για να εκπληρώσει τον σκοπό του ανθρώπου, να κάνει οικογένεια, παραθεωρώντας τα δικά της συναισθήματα, τα οποία ήταν ξεκάθαρα κυνικά απέναντι στον άνθρωπο και τον κόσμο. Η Άντι δεν ξεχνά τα λόγια του πατέρα της, ότι οι άνθρωποι ζούμε για να προετοιμαστούμε για τον πολύ χρόνο του θανάτου, για την αιωνιότητά του. Η ζωή είναι μία σχετική παρηγοριά. Το μεγάλο μυστικό της Άντι είναι ότι ο αγαπημένος της γιος, ο Τζούελ, δεν είναι γιος του Ανς. Στην πραγματικότητα, η ζωή της Άντι είναι μία ζωή βασάνων και ταλαιπωρίας, χωρίς χαρά. Τα τέσσερα παιδιά της μεγαλώνουν όντας με μεγάλες ψυχολογικές δυσκολίες, σαφής αναφορά του συγγραφέα πως ο άνθρωπος που δεν γεννιέται από αγάπη, στην πραγματικότητα σηκώνει σταυρό, και ψυχικό και σωματικό.
Η όλη ιστορία ουσιαστικά είναι το ταξίδι του Ανς και των πέντε παιδιών του για να θάψουν την νεκρή Άντι. Στην πραγματικότητα είναι ταξίδι λύτρωσης του καθενός από τα φορτία του “πρέπει” και του καθήκοντος και εκπλήρωσης των κρυφών ή φανερών επιθυμιών τους. Ο Ανς θέλει να πάρει μασέλα (!) και να ξαναπαντρευτεί, ο μεγάλος γιος Κας, ξυλουργός που ετοιμάζει το φέρετρο της μητέρας του, να βρει δουλειά μακριά από το πατρικό του σπίτι, ο Νταρλ, που αγαπά αληθινά την μητέρα του, δεν θα αντέξει τον απαρφανισμό του και θα τρελαθεί (ψυχαναλυτική ματιά του συγγραφέα), η μοναδική κόρη της οικογένειας Ντιούι Ντέιλ έχει μείνει έγκυος και αναζητεί με κάθε τίμημα φάρμακο για άμβλωση, μη μπορώντας όμως να ξεφύγει από τα δεσμά της πατρικής οικογένειας, ενώ ο μικρός γιος Βάρνταμαν (όνομα ενός χαρισματικού πολιτικού του αμερικανικού Νότου, με ρατσιστικές απόψεις εις βάρος των μαύρων των ΗΠΑ- εσκεμμένη αναφορά του συγγραφέα, ο οποίος παρουσιάζει τον μικρό ήρωα σε κατάσταση παράνοιας, αφήνοντας να διαφανεί το παρανοϊκό του ρατσισμού), ενώ δευτερεύοντες ήρωες αποτυπώνουν το κλίμα του αμερικανικού Νότου. Η φανατική προτεστάντισσα Κόρα, γειτόνισσα των Μπάντρεν, είναι αυτή που εκφράζει την αντίληψξ του τιμωρού Θεού, ο πάστορας Γουίτφιλντ, εκφραστής της θρησκευτικής υποκρισίας, ο γιατρός Πίμποντι, αδιάφορος στην πραγματικότητα για τους ασθενείς του, χωρίς κακία όμως, άλλοι γείτονες που δυσκολεύονται να συνεννοηθούν με την τυπολατρία του Ανς και γεύονται τις όψεις της παράνοιας της μεγάλης παρέας είναι χαρακτηριστικά πρόσωπα της μικρομεσαίας τάξης των λευκών του Νότου.
Κωμικοτραγικά γεγονότα συμβαίνουν στο δεκαήμερο ταξίδι. Το φουσκωμένο ποτάμι, τα γκρεμισμένα γεφύρια, τα πνιγμένα μουλάρια, η διάσωση των εργαλείων του Κας, μαζί με την νεκρή μάνα, η χειριστικότητα του πατέρα, που αρπάζει, για να εκπληρώσει κατά τον δικό του τρόπο σκέψης την υπόσχεση προς την νεκρή γυναίκα του, τα χρήματα και τα πολύτιμα των παιδιών του, σύμβολα όπως το άλογο και το ψάρι, χτίζουν ένα μυθιστόρημα πολύ δυνατό. Η πορεία της οικογένειας Μπάντρεν για την ταφή της γυναίκας και μάνας είναι ουσιαστική μία υπόμνηση του συγγραφέα, όχι μόνο στους συμπατριώτες του, αλλά προς όλους τους αναγνώστες ότι στον κόσμο που προχωρούμε ό,τι θεωρούμε ως παραδοσιακές αξίες οδηγούνται προς την ταφή για να ξεπηδήσει ο κόσμος της ατομικής επιθυμίας. Σχήματα, όπως η οικογένεια, στην πραγματικότητα λειτουργούν ως πανδοχεία συνάντησης, τα οποία όμως δεν μπορούν να κρατήσουν την ατομικότητα του ανθρώπου, ο οποίος, έχοντας χτίσει πλέον έναν πολιτισμό με γνώμονα το εγώ του, νιώθει την παράδοση ως ένα αναγκαίο κακό, ως μια υποχρέωση και ένα καθήκον, που έχει όμως χρονικό όριο σημασίας.
Ο δυτικός πολιτισμός, όπως διαφαίνεται μέσα από την ευρηματική, δυνατή γλωσσικά και με εξαιρετικές περιγραφές και αποτυπώσεις τόσο του τοπίου όσο και του χαρακτήρα των ανθρώπων πέννα του Faulkner, είναι ένας πολιτισμός στον οποίο οι άνθρωποι πρέπει να ζήσουν, διότι θα πεθάνουν έτσι κι αλλιώς. Να ζήσουν όμως όχι ως συλλογικότητα και κοινότητα, αλλά ο καθένας για το δικό του όνειρο και για τις δικές του επιθυμίες. Η παράδοση είναι ένα λάβαρο, το οποίο στην πραγματικότητα είναι νεκρό, όπως η Άντι. Δεν είναι τυχαίο ότι το πιο συγκλονιστικό κεφάλαιο του μυθιστορήματος είναι η μία και μοναδική αφήγηση της κεντρικής ηρωΐδας (σσ. 184-192), η οποία δείχνει πως δεν έχει νόημα η αγάπη, αλλά τα πάντα είναι μία πορεία θανάτου. Όσο κι αν φαίνεται απαισιόδοξη αυτή η θέαση, είναι ό,τι κρύβει πίσω του ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός, ένα φτιασίδωμα του θανάτου, στον οποίο οδηγείται όποιος μένει στο εγώ του αποκλειστικά, όσο κι αν προσπαθήσει να “ζήσει” τη ζωή του. Δεν μπορούμε παρά να συγκρίνουμε τον πολιτισμό αυτό με τον πολιτισμό της πίστης μας. Να διαπιστώσουμε τη ριζική διαφορά στη θέαση της ζωής που φέρνει η ανάσταση του Χριστού, η αγάπη ως νόημα που νικά κάθε σταυρό, αλλά και η δύναμη της πίστης όχι σε έναν Θεό τιμωρό ή εισαγγελέα για τις αμαρτίες μας, αλλά ως έναν Θεό που αγαπά, συγχωρεί, είναι και δίνει ζωή!
Εξαιρετικές οι αναφορές του συγγραφέα στη βιβλική παράδοση, δείγμα ότι οι κλασικοί συγγραφείς αξιοποιούσαν γόνιμα τη θρησκευτική πίστη, ως περιεχόμενο και της παιδείας και του πολιτισμού με τον οποίο μεγάλωσαν, ανεξαρτήτως των προσωπικών τους πεποιθήσεων. Το σχήμα της αρχαίας τραγωδίας ακόμη – ύβρις, τίσις, νέμεσις-, χαρακτηρίζει το μυθιστόρημα του Faulkner. Ύβρις η περιφρόνηση προς την αγάπη και ο θρίαμβος του εγώ της ηρωΐδας, που την οδηγεί στην απόφαση να απορρίψει κάθε χαρά, ακόμη και στη. Μητρότητα, αμαρτία ο έρωτάς της που την οδηγεί στο να γίνει μάνα ενός παιδιού που δεν είναι του άντρα της, να το αγαπήσει χωρίς αυτό να της το ανταποδίδει, αλλά να ζει με κριτήριο αυτό που είναι η μητέρα του, ανυπόταχτη, τιμωρία μια δυστυχισμένη ζωή και η ανάγκη να καλύψει την απιστία της με τρία παιδιά που ήταν του άντρα της, αλλά στην πραγματικότητα ποτέ δεν τα ένιωσε δικά της. Και η νέμεση ήρθε με την τρέλα των παιδιών, την δυστυχία της Άντι, όπως επίσης και την ταλαιπωρία που το σώμα της υπέστη μέχρι να ταφεί. Ο Faulkner όμως δεν μένει εδώ. Δείχνει ότι ο άνθρωπος θα συνεχίσει να ζει, όπως κι αν είναι ο κόσμος. Το βαθύτερο νόημα, η ευτυχία, θα παραμένουν ζητούμενα.
Η πρώτη μετάφραση του σπουδαίου αυτύ μυθιστορήματος έγινε το 1970 από τον Μένη Κουμανταρέα. Οι εκδόσεις Gutenberg ανέθεσαν την νέα μετάφραση στον Παναγιώτη Κυριαζή, που έκανε μία εξαιρετική δουλειά για τον σύγχρονο αναγνώστη. Ένα βιβλίο που έχει μεγάλη δύναμη!
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
22 Αυγούστου 2023
