Ο ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ

ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ 55- ΓΚΡΑΧΑΜ ΓΚΡΗΝ, “Ο ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ”, μετάφραση Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδόσεις ΠΟΛΙΣ

Ο Γκράχαμ Γκρην (1904-1991) υπήρξε σπουδαίος Άγγλος συγγραφέας. Τα έργα του έχουν μεταφερθεί στον κινηματογράφο, με κορυφαίο τον “Τρίτο άνθρωπο”. Συχνά μέσα από τα μυθιστορήματά του επιλέγει να μας δώσει όψεις του ψυχρού πολέμου μεταξύ Δύσης και Ανατολής, Αμερικής και Αγγλίας εναντίον της τότε Σοβιετικής Ένωσης, μη μένοντάς όμως μόνο στην πλοκή, στους πράκτορες, στην παρουσίαση όψεων αυτού του πολέμου, που λειτούργησε στην προοπτική ενός καταστροφικού ανταγωνισμού. Ο Γκρην, ρωμαιοκαθολικός στο θρήσκευμα, στην πράξη όμως εκφραστής της καλής όψης του δυτικού χριστιανισμού, αυτού που προσπαθεί να ξεπεράσει την θρησκευτική τυπικότητα και να συναντήσει τις υπαρξιακές ανάγκες του ανθρώπου, γράφει προσπαθώντας να περιγράψει το αίσθημα φυγής του ανθρώπου από έναν κόσμο αδικίας, απόγνωσης, εγκλωβισμού στην πολιτική που καλλιεργεί έναν θρίαμβο εξουσίας και όχι την διακονία του κάθε  ανθρώπου, θα διασώσει στα έργα του  “την πίστη στο απέραντο έλεος του Θεού που μπορεί να γλιτώσει και τον πιο άθλιο αμαρτωλό” (Alain Blayak).

Πρόσφατα κυκλοφορήθηκε σε εξαιρετική μετάφραση από τον Αχιλλέα Κυριακίδη (εκδόσεις ΠΟΛΙΣ) το μυθιστόρημά του “Ο ανθρώπινος παράγοντας”. Πρωταγωνιστής του ο Βρετανός πράκτορας των μυστικών υπηρεσιών Κασέλ, ο οποίος υπηρετεί με συνέπεια την πατρίδα του και το σύστημά της, χρησιμοποιώντας ακόμη και ανθρώπους με τους οποίους συνδέεται ως οιωνεί πράκτορες για να εξασφαλίσει τα βρετανικά συμφέροντα στην Νότια Αφρική. Εκεί όμως θα ερωτευθεί, όχι παράφορα, αλλά λιτά, ανθρώπινα, συνηθισμένα, με αφοσίωση όμως και θυσιαστική αγάπη, μία μαύρη, την Σάρα, στο απόγειο του απαρτχάιντ, των φυλετικών διακρίσεων. Θα υιοθετήσει τον γιο της, που ξέρει ότι δεν είναι δικό του παιδί, κι αυτό μαύρο.  Και μη βρίσκοντας κατανόηση από τους δικούς του και τους Αμερικανούς συνοδοιπόρους τους, θα οδηγηθεί στην μοιραία απόφαση να συνεργαστεί με τους Σοβιετικούς, για να σώσει την γυναίκα και το παιδί της από τον θάνατο στις φυλακές του απαρτχάιντ. 

Η δράση εκτυλίσσεται αρκετά χρόνια αργότερα, όταν η μυστική υπηρεσία ΜΙ6 στην οποία ανήκει, διαπιστώνει ότι υπάρχει διαρροή προς τους Σοβιετικούς. Το περιεχόμενο της ασήμαντο επί της ουσίας. Όμως αυτή η διαρροή θα γεννήσει νέα διλήμματα στον πρωταγωνιστή. Θα τον κάνει να χάσει τον συνεργάτη του Ντέιβις τον  οποίο δολοφονούν με ύπουλο τρόπο οι ανώτεροί του (εξαιρετικός ο χαρακτήρας του γιατρού-δολοφόνου Πέρσιβαλ) και θα μπλεχτεί σε ένα ανθρωποκυνηγητό αγωνίας για να σώσει και πάλι την γυναίκα του και το παιδί της και παιδί του από τους “καλούς” της ιστορίας αυτή τη φορά.

Η πένα του Γκρην είναι συναρπαστική. Αποτυπώνει λιτά τα διλήμματα του ήρωά του, σαν ήρωα αρχαίας τραγωδίας, που η μόνη του ύβρις είναι η αγάπη. Περιγράφει τον κλοιό που το σύστημα επιβάλλει γύρω από τους ανθρώπους που δεν υπακούνε. Τις ομοιότητες με το άλλο σύστημα, το σοβιετικό. Δεν είναι η ιδεολογία που κάνει τον άνθρωπο πρόσωπο τελικά, αλλά η αγάπη και η ελευθερία. Και αποτυπώνει την ρηχότητα του δυτικού κόσμου και πολιτισμού που η μόνη λύση του είναι το ποτό και η ανθρωποφαγία, αφού θριαμβεύει είτε το ατομικό εγώ είτε το σύστημα που πρέπει να επικρατήσει αδιαφορώντας για τα πρόσωπα, καταπατώντας τα δικαιώματά τους, ακόμη και το ύψιστο δικαίωμα της ζωής.

“Κανείς δε θέλει να ζήσει με ευγένεια. Θέλει να ζήσει με αγάπη” (σελ. 325). “Να φοβάσαι αυτούς που πιστεύουν. Δεν είναι αξιόπιστοι παίκτες” (σελ. 224). “Πάντα θα υπάρχει ένα είδος απαρτχάιντ, όπως υπάρχει ανάμεσα στους λευκούς και στους μαύρους: αυτό ανάμεσα στους πλούσιους και φτωχούς” (σελ. 219). “Γιατί ορισμένοι από μας είμαστε ανίκανοι να αγαπήσουμε την επιτυχία ή τη δύναμη ή τη μεγάλη ομορφιά; Μήπως επειδή αισθανόμαστε ανάξιοί τους, επειδή αισθανόμαστε πιο άνετα με την αποτυχία; Ίσως αναζητούμε τη σωστή ισορροπία, όπως κι ο Χριστός, εκείνη η θρυλική φυσιογνωμία στην οποία θα ήθελε να ‘ χει πιστέψει. Έλθετε προς εμέ πάντες οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι”  (σελ. 202) “Ο θάνατος είχε κάνει τον Ντέιβις σημαντικό. Ο θάνατος είχε δώσει στον Ντέιβις κάποιο εκτόπισμα. Ίσως οι νεκροί να είναι σοφότεροι από μας” (σελ. 193). “Δε θα σε συγχωρέσω ποτέ που έσπασες την γκρίζα κουκουβάγια. – Θα σου αγοράσω άλλη. – Αυτή είναι αναντικατάστατη.- Ένας άνθρωπος πέθανε. Κι αυτός αναντικατάστατος είναι” (σελ. 189). “Η ευγνωμοσύνη είναι καλή, αρκεί να μη σε παρασύρει… ήλπιζε πως θα μπορούσε να βρει μια μόνιμη στέγη, σε μια πόλη που θα τον δεχόταν ως πολίτη της χωρίς να χρειάζεται όρκο πίστης ούτε προς τον Θεό ούτε προς τον Μαρξ, αλλά μόνο προς την πόλη, που θα την έλεγαν Ψυχική Ηρεμία”  (σελ. 147). “Φόβος κι Έρωτας πάνε χέρι χέρι” (σελ. 130)

Ένα εξαιρετικό βιβλίο από έναν σπουδαίο συγγραφέα! 

π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός

9 Ιουλίου 2020