ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

 ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ 64- ΚΑΡΟΛΟΣ ΝΤΙΚΕΝΣ «Η ΔΙΚΗ ΓΙΑ ΦΟΝΟ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ», μετάφραση Γιώργος Μπαρουξής, εκδόσεις ΠΟΙΚΙΛΗ ΣΤΟΑ και «ΜΗΝ ΤΟ ΠΑΡΕΤΕ ΠΟΛΥ ΣΤΑ ΣΟΒΑΡΑ-επτά ιστορίες φαντασμάτων», μετάφραση Χριστίνα Μπάμπου- Παγκουρέλη, εκδόσεις ΟΙΑΚΙΣΤΗΣ

                 Οι μεγάλοι συγγραφείς, μέσα από το λογοτεχνικό τους έργο, κάνουν διάφορες απόπειρες να ερμηνεύσουν την ζωή και τον θάνατο. Ιδίως τον αναιτιολόγητο θάνατο, όταν αυτός έρχεται μέσω της βιαιότητας, όταν δηλαδή ο άνθρωπος νιώθει τόσο δυνατός ώστε να θεωρεί ότι η ζωή του άλλου του ανήκει, ότι μπορεί να την αφαιρέσει κάποτε χωρίς ενοχές. Η φυσική κατάληξη της ζωής εν χρόνω είναι ο θάνατος. Τι γίνεται όμως όταν οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές συνθήκες δεν επιτρέπουν στους ανθρώπους να κάνουν το δικό τους ταξίδι στον χρόνο, όταν ο άνθρωπος από αδιαφορία για τον πλησίον του δεν του δίνει την δυνατότητα να ζήσει όσο μπορεί, όταν τον εκμεταλλεύεται εργασιακά, συναισθηματικά, κοινωνικά; Διότι δεν είναι μόνο ο άμεσος φόνος που αφαιρεί ζωής. Είναι και ο έμμεσος, αυτός που γεννά αρρώστια, φθορά, επιτάχυνση προς το τέλος.

Ο μεγάλος Κάρολος Ντίκενς γράφει τα έργα του στον 19^ο αιώνα. Σε πολλά από τα μυθιστορήματα του ή στις νουβέλες του δεν θα διστάσει να ασχοληθεί με το ζήτημα του θανάτου. Τον συνδέει όμως με την δικαιοσύνη και την απόδοσή της. Δεν τον βλέπει μόνο καθαυτό, ως προς την λύπη που προκαλεί, το πένθος, την απουσία ζωής. Στις ιστορίες του νοιάζεται για την ηθική διόρθωση του ανθρώπου, η οποία δεν μπορεί να μη συνδέεται με την δικαιοσύνη. Για τον Ντίκενς ο θάνατος είναι κάτι το αναπόφευκτο, αλλά δεν είναι επιτρεπτό  να επέρχεται με την παραβίαση της φυσικότητας του χρόνου. Γι’ αυτό θα γίνει προπομπός του αστυνομικού μυθιστορήματος. Θα βάλει ήρωες να αναζητούν τον δολοφόνο, να τον συλλαμβάνουν, να τον τιμωρούν, θα περιγράψει τις τελευταίες στιγμές πριν την θανατική ποινή σε καταδικασμένους. Θα ενδιαφερθεί και για την μετα θάνατον ζωή, τόσο στην παραδείσια διάστασή της, η οποία περιλαμβάνει αγγέλους, φως, συνάντηση των αγαπημένων προσώπων εν ουρανοίς και εν άστροις («Το παιδί που ονειρευόταν ένα αστέρι», ΜΗΝ ΤΟ ΠΑΡΕΤΕ ΠΟΛΥ ΣΤΑ ΣΟΒΑΡΑ,  σελ. 115 κ.ε.), αλλά και με την μορφή των φαντασμάτων, τα οποία έχουν μία αποστολή να εκπληρώσουν, την αποκατάσταση της δικαιοσύνης. Υπάρχουν βέβαια και τα φαντάσματα που δεν υπήρξαν άνθρωποι, αλλά πνεύματα τα οποία λειτουργούν στην προοπτική να αλλάξουν τον άνθρωπο, όπως στην «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» τον Εμπενίζερ Σκρουτζ, ή και αυτά που αποτυπώνουν ψυχικές καταστάσεις, όπως «το Πνεύμα της Απελπισίας και της Αυτοκτονίας» (ΜΗΝ ΤΟ ΠΑΡΕΤΕ ΠΟΛΥ ΣΤΑ ΣΟΒΑΡΑ, σελ. 62), εγκολπώνοντας τον χρόνο, την αλλαγή του ανθρώπου και της κοινωνίας.

Ο φόβος του θανάτου αντιμετωπίζεται από τον Ντίκενς όχι ως αφορμή παράλυσης, αλλά ως ευκαιρία δημιουργικότητας, καλοσύνης, υπέρβασης του ατομοκεντρισμού. Να προλάβει ο άνθρωπος να  αλλάξει από την κακία, από την κλειστότητα, να μη θριαμβεύσει το κακό στην ζωή. Μπορεί το κακό να μην έχει χαρακτήρα δαιμονικό, μεταφυσικό, αλλά να είναι αποτέλεσμα επιλογής του ανθρώπου (συνάντηση με την χριστιανική θεολογία), όμως για τον Ντίκενς η ίδια η κοινωνία μπορεί να συμβάλει ώστε να αντιμετωπιστεί. Η παιδεία, ο σεβασμός στον άνθρωπο, στα δικαιώματά του, η άρνηση της εκμετάλλευσής του σε κοινωνικό επίπεδο, αλλά και η προσωπική ευθύνη σε ατομικό επίπεδο, το αίσθημα της οποίας ενισχύουν μεταφυσικές υπάρξεις, όπως τα πνεύματα-φαντάσματα, για να μη μένουμε μόνο στα αισθητά.

Ο Ντίκενς όμως δεν θα πάψει να είναι ορθολογιστής. Στο εξαιρετικό διήγημά  του «Οι θνητοί του σπιτιού» (Η ΔΙΚΗ ΓΙΑ ΦΟΝΟ…, σελ. 37-72) ο μεγάλος συγγραφέας διηγείται την επίσκεψη σε ένα σπίτι το οποίο θεωρείται στοιχειωμένο. Όμως, ο ήρωας, βάζοντας τη λογική του να δουλέψει και ακούγοντας την συμβουλή της αδερφής του η οποία του προτείνει να κατοικήσουν στο σπίτι φίλοι τους, δηλαδή μια κοινότητα οικείων, και όχι υπηρέτες που βλέπουν τα πάντα στο βωμό της ανταλλακτικής σχέσης, θα διαπιστώσει ότι όλα τα παραψυχολογικά φαινόμενα που γεννούν δεισιδαιμονίες και τις στηρίζουν έχουν απλές, λογικές, φυσικές εξελίξεις. Ένα δήθεν στοιχειωμένο σπίτι χρειάζεται τις επισκευές του, ώστε τα φυσικά στοιχεία όπως ο άνεμος και η βροχή να μη γεννούν θορύβους που τρομάζουν. Η δεισιδαιμονία θεραπεύεται διά της λογικής και της επιστήμης! Γνήσιο τέκνο του Διαφωτισμού ο μεγάλος συγγραφέας, αλλά και ιδέα αληθινή!

Ο Ντίκενς, με σαρκαστικό τρόπο, θα αποδομήσει ιδέες και νοοτροπίες του καιρού του. Η τρέλα που θεωρείται αφορμή αποσυναγωγοποίησης του ανθρώπου, ενώ στην ουσία ακόμη και οι θεωρούμενοι ως γνωστικοί δεν μπορούν να σκεφτούν ότι πάνω απ’ όλα βρίσκεται η αλήθεια (ΜΗΝ ΤΟ ΠΑΡΕΤΕ ΠΟΛΥ ΣΤΑ ΣΟΒΑΡΑ, σελ. 43). Ο νόμος που συχνά δεν προβλέπει τα προφανή («Κληρονόμησα ακίνητη περιουσία. Ο νόμος-ο ανοιχτομάτης νόμος-ξεγελάστηκε και παρέδωσε ένα αμφισβητούμενο ποσό χιλιάδων λιρών στα χέρια ενός τρελού. Πού ήταν η εξυπνάδα των οξυδερκών, πνευματικά υγιών ανθρώπων; Πού η επιδεξιότητα των δικηγόρων που λαχταρούσαν να ανακαλύψουν παρατυπίες; Η πανουργία του τρελού τους ξεπέρασε όλους» – ΜΗΝ ΤΟ ΠΑΡΕΤΕ ΠΟΛΥ ΣΤΑ ΣΟΒΑΡΑ, σελ. 39). Το πούλημα της γυναίκας σε άντρες που δεν αγαπά και δεν την αγαπούνε, για να κερδίσουν οι συγγενείς της (σελ. 41), δηλαδή η άρνηση της κοινωνίας να δει τη γυναίκα ως ύπαρξη που έχει συναισθήματα και μπορεί να αγαπήσει όχι μόνο τα παιδιά της. Η ικανότητα της γυναίκας να επιβιώνει σε δύσκολες συνθήκες, ακόμη κι αν δεν την αγαπούνε, και να κυβερνά από τα παρασκήνια (ΜΗΝ ΤΟ ΠΑΡΕΤΕ ΠΟΛΥ ΣΤΑ ΣΟΒΑΡΑ, σελ. 56). Η ανάγκη του ανθρώπου να βλέπει τον συνάνθρωπό του και με βάση τη φυσιογνωμία, το ένστικτο, το πρόσωπο, η εξαπάτηση της δικαιολογίας και η απόρριψη της ειλικρίνειας

(«Πιστέψτε με ότι η πρώτη μου εντύπωση γι’ αυτούς τους ανθρώπους που με εξαπάτησαν -στη συνέχεια, βασιζόταν στο πρόσωπο και στον τρόπο συμπεριφοράς και ήταν πάντα αληθινή. Το λάθος μου ήταν ότι τους επέτρεπα να με πλησιάσουν περισσότερο και να δικαιολογηθούν» –Η ΔΙΚΗ ΓΙΑ ΦΟΝΟ, σελ. 75).

Στην «Δίκη για φόνο» (εκδόσεις ΠΟΙΚΙΛΗ ΣΤΟΑ), η οποία μεταφράζεται  και ως «Μην το πάρετε πολύ στα σοβαρά» (εκδόσεις ΟΙΑΚΙΣΤΗΣ) ο Ντίκενς, με αφορμή την απαίτηση του φαντάσματος του δολοφονημένου να καταδικαστεί ο αμετανόητος δολοφόνος σε θάνατο, αποτυπώνει την ανάγκη η κοινωνία να επιμείνει στην καταδίκη της αδικίας, η οποία όταν στερεί από ανθρώπους την ζωή, προκαλεί ανεπανόρθωτη ζημιά. Το φάντασμα δεν θα ησυχάσει και δεν θα εξαφανιστεί παρά μόνο όταν ακουστεί η τελική απόφαση. Η επιμονή του Ντίκενς στην θέαση του φαντάσματος από τον κεντρικό ήρωα και το ότι οι άλλοι χαρακτήρες που συμμετέχουν στο σώμα των ενόρκων, είναι δικαστές και αστυνομικοί, υφίστανται ανεξήγητες επιδράσεις από το φάντασμα, χωρίς όμως να καταλαβαίνουν ότι πρόκειται γι᾽αυτό, δείχνει ότι ο Ντίκενς πιστεύει πως έχουμε προσωπική ευθύνη ο καθένας μας να μην αδιαφορήσουμε για την αδικία, για την αποτροπή του κακού, για την αποκατάσταση της ηθικής τάξης στον κόσμο. Ακόμη κι αν η συνείδηση των άλλων δεν τους σπρώχνει σε πλήρη επίγνωση του αγώνα για αλήθεια, αν είμαστε αυθεντικοί, δεν έχουμε περιθώριο να κάνουμε πίσω, αλλά καλούμαστε να πρωταγωνιστήσουμε, ο καθένας από το πόστο του, για να μην πορεύεται ο κόσμος εν αδικία.

Στην σκέψη του Ντίκενς δεν μπορεί να πρυτανεύσει η συγχώρεση στην κοινωνία, αλλά η δικαιοσύνη. Ενώ θέλει την αγάπη, δεν μπορεί να την βάλει πάνω απ’ όλα. Αποτυπώνει τον δυτικό άνθρωπο, έργο του οποίου είναι ο νόμος και η τήρηση, η αλήθεια, όσο σκληρή κι αν είναι, η δικαιοσύνη, αλλά και ο ανθρωπισμός. Δεν βλέπουμε ότι ο κόσμος μας έχει αλλάξει. Ίσως γι’ αυτό και να βασανίζεται συνειδησιακά!

Και οι δύο εκδόσεις είναι όμορφες, με ρέουσα μετάφραση από τον Γιώργο Μπαρουξή η πρώτη (Η ΔΙΚΗ ΓΙΑ ΦΟΝΟ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ) και από την Χριστίνα Μπάμπου-Παγκουρέλη η δεύτερη (ΜΗΝ ΤΟ ΠΑΡΕΤΕ ΠΟΛΥ ΣΤΑ ΣΟΒΑΡΑ).

π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός

Κέρκυρα, 22 Αυγούστου 2020